Όλα ξεκινούν στα πρώτα χρόνια της ζωής μας… αποκαλύπτουμε το ιστορικό των σχέσεων μας.
“Διαβάζοντας” την ιστορία των πρώτων χρόνων μας ανακαλύπτουμε και
Γυρίζοντας πίσω στο χρόνο φτάνουμε στο σημείο όπου μάθαμε για πρώτη φορά να αγαπάμε με έναν ορισμένο τρόπο. Η αγάπη είναι η κορυφή της εξέλιξης, ο πιο αποτελεσματικός μηχανισμός επιβίωσης του ανθρώπινου είδους. Η αγάπη μας “προσφέρει την ευκαιρία” να δεσμευτούμε συναισθηματικά με μερικούς πολύτιμους άλλους που μας παρέχουν ασφάλεια, κατανόηση και τρυφερότητα. Η τάση να δενόμαστε συναισθηματικά -να βρίσκουμε κάποιον που να μπορούμε να του πούμε “σ’αγαπώ” -είναι εγγεγραμμένη στα γονίδια μας και στο σώμα μας. Είναι τόσο βασική για τη ζωή, την υγεία και την ευτυχία μας όσο και η ανάγκη για φαγητό, καταφύγιο ή σεξ. Χρειαζόμαστε συναισθηματικούς δεσμούς με ορισμένους άλλους, αναντικατάστατους για να είμαστε οργανικά και ψυχικά υγιείς.
Το πρώτο και κυριότερο ένστικτο των ανθρώπων δεν είναι το σεξουαλικό ούτε η επιθετικότητα, είναι η αναζήτηση επαφής και παρηγορητικής σύνδεσης.
Ο Bowlby (1988) υποστήριξε οτι είμαστε “σχεδιασμένοι” να αγαπάμε λίγους και πολύτιμους ανθρώπους, που θα μας κρατάνε και θα μας προστατεύουν μέσα στις καταιγίδες και τις θύελλες της ζωής προσφέροντας συναισθηματικό καταφύγιο. Η πρωταρχική σχέση αγάπης είναι εξίσου σημαντική με την τροφή.
Εστίασε στον συναισθηματικό δεσμό μητέρας -παιδιού, σημειώνοντας οτι το βρέφος και το μικρό παιδί πρέπει να βιώνουν μια θερμή, στενή και αδιάκοπη σχέση με την μητέρα τους (ή με το άτομο που την έχει υποκαταστήσει μόνιμα)στην οποία και οι δυο βρίσκουν ικανοποίηση και χαρά. Η σχέση αυτή επηρεάζει τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των μικρών παιδιών καθώς αποτελεί το σημαντικότερο ορόσημο της ζωής του ανθρώπου.
Έχει αποδειχθεί απο πλήθος μελετών οτι η ποιότητα της φροντίδας που παρέχεται στο παιδί κατά τα πρώτα του χρόνια συνδέεται με το μέλλον της ψυχοσυναισθηματικής και κοινωνικής υγείας (Bowlby, 1969, 1973, Rutter 1971, Δράγωνα 1999, Τσιαντής 2000 in Παπαδάκη –Μιχαηλίδη, 2012).
Η μητέρα μέσω των καθημερινών αλληλεπιδράσεων μεταβιβάζει στο παιδί της,την αγάπη και την υπερηφάνεια που αισθάνεται για αυτό και με τον τρόπο αυτό του μαθαίνει να αγαπά και να σέβεται τον εαυτό του (Παπαδάκη-Μιχαηλίδη, 2012).
Σύμφωνα με ερευνητικά αποτελέσματα, η ποιότητα των πρώτων σχέσεων καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τη στάση και τη συμπεριφορά που εκδηλώνουν οι άνθρωποι σε όλες τις σημαντικές τους σχέσεις (Παπαδάκη-Μιχαηλίδη, 2012).
Η ανάγκη των ανθρώπων για σταθερούς δεσμούς αγάπης, ασφάλειας και φροντίδας δεν περιορίζεται στη διάρκεια των πρώτων χρόνων αλλά παραμένει αναλλοίωτη για ολόκληρη τη ζωή .
Έχει διαπιστωθεί οτι οι άνθρωποι που μεγάλωσαν σε ικανοποιητικές και ασφαλείς σχέσεις είναι άτομα με αυτοπεποίθηση, βλέπουν τον εαυτό τους άξιο να αγαπηθεί και τους άλλους άξιους εμπιστοσύνης. Οι άνθρωποι αυτοί επιδιώκουν και συχνά επιτυγχάνουν να διατηρούν μακροχρόνιες ερωτικές ή/και φιλικές σχέσεις μέσα στις οποίες ικανοποιούν τις ψυχικές τους ανάγκες για ζεστασιά, ασφάλεια, άνεση και αποδοχή (Παπαδάκη-Μιχαηλίδη, 2012).
Αναζητούν βοήθεια και στήριξη κατά τη διάρκεια ψυχοπιεστικών καταστάσεων, διαχειρίζονται τα αρνητικά συναισθήματα με εποικοδομητικό τρόπο, αναγνωρίζοντας το θυμό, την απογοήτευση, τη θλίψη χωρίς να αφήνουν τα παραπάνω να συσσωρευτούν ή να εκφραστούν με παρόρμηση ή άδικη επίθεση. Αυτό συμβαίνει διότι οι ίδιοι κάποτε βίωσαν την ανταπόκριση και τη συναισθηματική στήριξη απο τους αγαπημένους τους ανθρώπους που τους φρόντιζαν.
Αντίθετα οι άνθρωποι που μεγάλωσαν σε απορριπτικό περιβάλλον διατηρούν έντονες καχυποψίες για τα κίνητρα των άλλων ανθρώπων, δεν θεωρούν ότι οι άλλοι είναι άξιοι της εμπιστοσύνης τους και αμφιβάλλουν για την ύπαρξη της ρομαντικής αγάπης.
Δυσκολεύονται να δεχτούν την αγάπη διότι η αρχική τους προσπάθεια να την αποκτήσουν ήταν αποτυχημένη και επώδυνη. Το συναισθηματικό κενό το οποίο τους δημιούργησαν οι πρώτες σχέσεις τους κάνει να φοβούνται και να απορρίπτουν τις ανάγκες τους για συντροφικότητα και υποστήριξη. Κάποιες φορές τα άτομα αυτά παρουσιάζονται απόμακρα, ως «χωρίς» συναισθήματα.
Στην καθημερινή τους ζωή εκδηλώνουν επιθετικότητα, θυμό, έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτογνωσία, φοβούνται τα συναισθήματα τους και πολύ περισσότερο δεν μπορούν να κατανοήσουν και να σεβαστούν τα συναισθήματα των άλλων. Συνήθως δίνουν έμφαση στην επαγγελματική /οικονομική επιτυχία δημιουργώντας με τη δουλειά τους μια καταναγκαστική σχέση που τη χρησιμοποιούν ως μέσο διαφυγής από τις διαπροσωπικές σχέσεις (Παπαδάκη –Μιχαηλίδη, 2012).
Τέλος οι άνθρωποι που μεγάλωσαν μέσα σε αγχώδεις δεσμούς πρόσδεσης (attachment theory), αισθάνονται ότι έχουν μειωμένο έλεγχο στη ζωή τους, υποχωρώντας στις σχέσεις τους και θυσιάζοντας την ανάγκη τους για αυτονομία.
Εκδηλώνοντας υπέρμετρη ανάγκη για στοργή, τρυφερότητα και επιβεβαίωση. Επιδεικνύουν ευαισθησία στην απόρριψη και στα αρνητικά συναισθήματα, εκφράζοντας αγωνία, πίκρα, θυμό, απελπισία και δυστυχία στις δύσκολες στιγμές της ζωής τους.
Στην πλειονότητα τους τα άτομα αυτά χαρακτηρίζονται από χαμηλή αυτοεκτίμηση και από μια απαισιόδοξη στάση ζωής. Οι ερωτικές τους σχέσεις έχουν μια έντονη δραματική χροιά, διότι χαρακτηρίζονται από συναισθηματικές ακρότητες, από ασταμάτητη και υπερβολική αναζήτηση της εγγύτητας, από έλλειψη προσωπικών ορίων και από κατακλυσμικά συναισθήματα ανασφάλειας και ζήλιας.
Η ευτυχία και η ψυχική ισορροπία στηρίζονται στις καλές σχέσεις αγάπης και ασφάλειας αποτελώντας πρωτογενές κίνητρο των ψυχικά υγιών ανθρώπων, εν αντιθέσει ο χωρισμός, η ανεξαρτησία και η απελευθέρωση από τις σχέσεις δεν είναι πάντα υγιείς στόχοι της ανθρώπινης ύπαρξης (Παπαδάκη –Μιχαηλίδη, 2012).
Συχνά όμως ο συναισθηματικός πόνος που προκαλείται από την «αποτυχία» των δεσμών κάνει πολλούς ανθρώπους να αποφεύγουν τη δημιουργία στενών σχέσεων. Έτσι, ένας από τους βασικότερους στόχους της ψυχοθεραπείας είναι να βοηθήσει τους ανθρώπους να αναγνωρίσουν τα συναισθήματα τους και να μπορέσουν να οικοδομήσουν ασφαλείς, ισχυρότερους και ανθεκτικότερους δεσμούς, από τους οποίους θα έχουν τη δυνατότητα να αντλούν στο χρόνο χαρά, φροντίδα, υγιή ανεξαρτησία και αυτοδυναμία.
Ας “επενδύσουμε” στην αγάπη για μια πληρέστερη συμπόρευση…
Καλή μας επιτυχία!
Μάντω Γ. Καραμπέρη
Κλινική Ψυχολόγος- Ψυχοθεραπεύτρια,
M.Sc. Προαγωγή Ψυχικής Υγείας & Πρόληψη Ψυχικών Διαταραχών
Βιβλιογραφία:
Παπαδάκη –Μιχαηλίδη Ε. (2012), Ο δεσμός της αγάπης. Εκδ: Πεδίο
Johnson S. (2016), Το νόημα του έρωτα. Εκδ: Gutenberg
Johnson S. (2014), Κράτα Με Σφιχτά. Εκδ: Gutenberg